Na pewno i Ciebie w szkole uczono, że przed „i” przecinka nie stawiamy. Takie uogólnione zasady są niestety błędne. Okazuje się bowiem, że przed „i” przecinek można – ba! – często nawet trzeba postawić! Sprawdź, czy te poniższe zasady były Ci znane i zacznij je stosować w swoich tekstach. Efekt? Treści z pewnością będą o wiele bardziej zrozumiałe! Bo tak, przecinki mają duże znaczenie.
Mity dotyczące interpunkcji przekazywane są z pokolenia na pokolenie. Ten najważniejszy dotyczy tego, że przecinek w zdaniu uzależniony jest od występującego spójnika. Stąd wzięło się przekonanie, którego kurczowo trzyma się wiele o osób i… popełnia przez to błędy. To przekonanie opiera się bowiem na tym, że przed „i”, „oraz”, „ani” przecinka nie stawiamy, natomiast przed „który”, „żeby”, „że” przecinek musi się pojawić. Oj, żeby to wszystko było takie proste…
Przecinek przed i – tylko wtedy go nie stawiaj!
Żeby opanować zasady interpunkcji, trzeba najpierw zdać sobie sprawę z tego, że wstawienie chociażby przecinka zależy od budowy składniowej zdania. Co to oznacza w praktyce? Z pewnością nie to, że przecinek wstawiamy lub nie przed danym spójnikiem. Dobrze widać to właśnie na przykładzie spójnika „i”. Gdy łączy treści dwóch zdań składowych zdania współrzędnie złożonego łącznego, wtedy przecinka faktycznie nie stawiamy.
| Pójdę do księgarni i kupię nową książkę. |
| Oglądam film i jem przekąski. |
Spójnik „i” w obydwu powyższych przykładach łączy dwa zdania w jedno zdanie złożone. Przecinka nie postawimy również w zdaniu pojedynczym, gdzie spójnik „i” łączy jednakowe części zdania, np. dopełnienia czy przydawki. Oto przykłady:
| Ania jest mądra i piękna. |
| Ja i ty pójdziemy dziś do kawiarni. |
| Interesuje się filmem i fotografią. |
Zasada te nie budzi wątpliwości i właśnie jej dotyczy szkolny mit mówiący „nie stawiaj przecinka przed i”. Z pewnością znasz tę regułę i jej przestrzegasz. Co jednak, jeśli zdania są bardziej rozbudowane lub spójnik „i” występuje w jednym zdaniu kilka razy?
Powtórzone „i” w tej samej funkcji – konieczny przecinek!
Przecinek przed „i” musi się pojawić, gdy spójnik ten występuje w zdaniu kilka razy – co ważne – w tej samej funkcji. Jest tak szczególnie w przypadku wyliczeń. Przecinek trzeba wtedy postawić przed drugim i każdym kolejnym „i”.
| Kupiła chleb i bułki, i ciastka, i owoce. |
| Lubię filmy i kryminalne, i obyczajowe. |
Należy tu jednak pamiętać, że przecinka nie postawimy, jeśli pojawiające się spójniki „i” pełnią inną funkcję w zdaniu, np. Uczyłem się matematyki i fizyki i bałem się zbliżającego się sprawdzianu. Pierwsze „i” łączy wyrazy „matematyki” i „fizyki”, drugie natomiast łączy zdania składowe: „Uczyłem się… i bałem…”. Pojawiające się tu spójniki nie pełnią więc tej samej funkcji składniowej.
Zdanie podrzędne w zdaniu współrzędnym… – oddziel je przecinkiem
Każdy, kto chce poznawać tajniki polskiej interpunkcji, musi pamiętać, że przecinek przed spójnikiem „i” pojawi się, gdy w zdaniu złożonym współrzędnie pojawi się zdanie podrzędne. Może ono stanowić jakieś dopowiedzenie, np. Lubię filmy kryminalne, które trzymają w napięciu, i obyczajowe. W zdaniu tym występuje zdanie podrzędne, więc należy wyodrębnić je z dwóch stron przecinkiem. Gdyby zdania podrzędnego nie było, treść w dalszym ciągu byłaby zrozumiała: Lubię filmy kryminalne i obyczajowe. Właśnie ta zasada najlepiej pokazuje, że stawianie przecinka nie ma nic wspólnego z występującym spójnikiem, a zależy od budowy składniowej zdania. W powyższym przykładzie przecinek wystąpi, bo zamyka zdanie podrzędne. Samo pojawienie się „i” nie ma z tym nic wspólnego. Warto więc zapamiętać: przecinkiem zamykamy zdanie podrzędne.
Oto inne przykłady, które zobrazują tę zasadę:
| Jadłem ciasto, które było wyśmienite, i rozmawiałem z przyjacielem. |
| Wskaż na mapie państwa, o które pytam, i udziel odpowiedzi. |
„I to” – czyli przecinek przed dopowiedzeniem
Jeśli spójnik „i” wprowadza człon będący dopowiedzeniem, wtedy należy wyodrębnić tę całość przecinkiem. Najczęściej przed takim dopowiedzeniem czy wtrąceniem pojawia się sformułowanie „i to”.
| Zdałam maturę, i to najlepiej ze wszystkich! |
| Lubię ją, i to od bardzo dawna. |
Dopowiedzenie może występować też w środku zdania. Wtedy również konieczne jest postawienie przecinków, by je wyróżnić.
| Poszedłem tam, i to z wielką chęcią, żeby powiedzieć, co myślę. |
| Domyślam się, i nie bez podstaw, że on nie wykona tego zlecenia. |
Wszystkie przytoczone przykłady pokazują, że wyuczonych w szkole regułek typu „nie stawiamy przecinka przed i” nie można stosować automatycznie. Warto pamiętać też słowa prof. Miodka, który podkreślał, że „właściwe przestankowanie jest znakiem precyzyjnego myślenia i znajomości składni”. Interpunkcja bowiem wynika też z logicznego podziału zdania na części, a przecinek to pauza, oddech, przerwa, więc jego użycie musi to podkreślać. Jeśli zaczniesz stosować przytoczone zasady w swoich tekstach, możesz być pewien, że tylko zyskają. Jeśli jednak obawiasz się, nie jesteś pewny, czy na pewno dobrze wstawiasz przecinki, skontaktuj się ze mną 🙂
Miodek: właściwe przestankowanie jest znakiem precyzyjnego myślenia i znajomości składni